Igrexa de Santa María Magdalena de Matapozuelos

Igrexa de Santa María Magdalena
Datos xerais
País	España
Tipo	Igrexa
Advocación	Santa María Magdalena
Localización	Matapozuelos, Provincia de Valladolid, Castela e León, España
Coordenadas	41°24′41″N 4°47′25″O
Catalogación	Ben de Interese Cultural 16 de xullo de 1998
Culto
Culto	Igrexa Católica
Diocese	Valladolid
Arquitectura
Construción	Séculos XVI, XVII e XVIII
Estilo	Renacentista (incorpora tamén elementos góticos e barrocos)
Identificador	RI-51-0010224
[ editar datos en Wikidata ]

A Igrexa de Santa María Magdalena é unha igrexa de culto católico que hai na localidade española de Matapozuelos, pertencente á provincia de Valladolid, dentro da comunidade autónoma de Castela e León. Representa un dos máis importantes exemplos da arquitectura cincocentista da provincia de Valladolid. Domina o casco urbano desta localidade da Tierra de Piñeirais castelán coa súa prominente torre, coñecida popularmente na localidade como «A Xiralda de Castela».

Sufriu numerosas reformas ó longo da súa historia que modificaron en parte a súa estrutura orixinal, dando lugar a un monumento de carácter singular. Alberga no seu interior unha das máis importantes mostras da arquitectura gótica tardía da provincia, cunha bóveda que cobre o presbiterio, conservando así mesmo unha gran riqueza escultórica e pictórica nos seus retablos. Por iso recibiu a catalogación de Ben de Interese Cultural en 1998.

Contexto histórico

Existen probas de poboamento humano na contorna de Matapozuelos dende tempos prehistóricos. O lugar mais significativo é o pago coñecido como "Pico", onde conflúen os ríos Adaja e Eresma (a case 5 km ó nordeste do casco urbano de Matapozuelos) e hoxe se erixe a ermida da Virxe de Sieteiglesias. Nesta área atopáronse restos celtas e romanos que confirman a existencia dun campamento militar romano no lugar (a denominada Nivaria). Na actualidade, consérvase a ponte romana sobre o Adaja do canellón entre Valdestillas e Hornillos de Eresma.

Tras a invasión musulmá da Península Ibérica, na actual Terra de Medina asentáronse grupos de bérberes dedicados á gandería ovina. Afírmase a presenza musulmá en Matapozuelos na actual paraxe de "Aladín", nas aforas sureñas da actual localidade, situándose o centro daquel poboamento en torno ó pombal de Dona Vicenta.

Propiamente, Matapozuelos aparece xa mencionado no século XIII na Crónica de Rodrigo Ximénez de Rada en relación coa batalla das Navas de Tolosa. A localidade daquela época, como o resto de vilas da súa contorna, constituía un pequeno núcleo de poboación apiñado en torno á súa igrexa románica.

A comezos do século XVI iniciouse a construción da nova igrexa de Matapozuelos . Dita obra non se completaría ata mediados do século XVIII, como testemuña a inscrición no remate da fachada barroca: «Ano 1767».

Historia

A igrexa vista dende unha das rúas da vila.

A igrexa de Santa María Magdalena é o único templo da localidade piñeira de Matapozuelos. Sitúase nun promontorio emprazado no extremo sur do casco urbano, en plena intersección entre as estradas que conectan Medina del Campo con Mojados e Matapozuelos con Olmedo, as cales forman unha glorieta na que se atopa o edificio.

A parte mais antiga do templo corresponde á cabeceira, de planta rectangular, iniciada en 1544 baixo as ordes de Diego de Segovia. En 1556, a construción da igrexa atopábase estancada, xa que aínda restaba abovedar e cubrir o recentemente construído. A bóveda de dita cabeceira garda unha gran similitude coa da igrexa de San Xoán Bautista de Santovenia de Pisuerga, a cal foi realizada por Juan de Escalante. Se ben non existe un documento que certifique a autoría das trazas da igrexa de Santa María Magdalena por parte de Escalante, si se coñece a presenza deste arquitecto na localidade para ocuparse da fábrica en 1563.

As obras das naves laterais iniciáronse en 1567, con Juan de la Vega ó cargo. Completouse desta maneira o peche dos laterais do templo, abríndose a chamada «Porta do Sol». Os carpinteiros Juan Gallegón e Pedro de Coca encargáronse da montaxe dun artesoado provisional para o cubrimento. Houberon de pasar catro anos para que os traballos proseguiran, neste caso coa construción da torre primitiva. Novamente en 1594 continuouse co proceso de edificación, esta vez da man de Francisco de la Maza e co obxectivo de expandir o templo cara a dita torre, daquela exenta. Cubriuse a estrutura en madeira e encargouse a construción do coro, pero pronto xurdiron problemas coa estabilidade da torre que obrigaron a reforzar a súa cimentación mediante un perpiaño de canteira e a reparala na súa totalidade.

A finais do primeiro terzo do século XVII planificouse un proxecto de reforma parcial da obra anterior, dirixido principalmente ó faiado de madeira das naves laterais, que habían de ser substituídas por sendas bóvedas de canón. O proxecto foi retocado en 1652 por Nicolás Bueno, quen informou sobre a necesidade de reforzar as columnas interiores para poder soportar o peso das novas bóvedas de canón que se ían realizar. Executou finalmente dous anos máis tarde e contou co beneplácito dos arquitectos Mateo Martínez, Pedro Núñez e Francisco Cillero. O prezo total da obra ascendeu a 40.000 reais, pagándose a realización da decoración en xeso á parte.

Ó termo das obras do abovedamento, constatouse a inseguridade da torre e en 1659, coa visita do representante episcopal, determinouse que a súa estrutura non podería soportar o peso de grandes campás debido á abundancia de fendas, algo que podería ocasionar o afundimento da mesma. Dito visitador episcopal ordenou o derrubamento da torre e a realización dunha nova aproveitando os materiais da anterior, pero tal orde non se cumpriu ata 1671, cando o bispado deu un ultimato á parroquia ante a ameaza de afundimento.

Iniciouse entón o derrubo da torre, tratando de salvar a maior parte dos materiais para a futura construción da súa sucesora. A construción como tal iniciouse en 1681, con Manuel Cillero ó cargo da cimentación da nova torre e con Francisco de las Heras Cuervo xa en 1683 como encargado da realización do corpo. A construción durou vinte e sete anos, restando sómente o cubrimento da torre, que se realizou de maneira provisional en madeira.

Transcorreron case vinte anos antes de que iniciáranse os traballos de remate do último corpo da torre. No momento que a igrexa dispuxo de suficiente diñeiro nas súas arcas, púxose en contacto co arquitecto Matías Machuca, un dos mais significativos na historia do templo matapozuelano. Machuca realizou un dobre ochavo con corredores e lanterna en apenas un ano, polo que finalizou a construción da torre. Dende os primeiros intres, iniciáronse as comparacións ca Xiralda sevillana, como constatan os versos de Nicolás de Velasco Moraleja, veciño da vila, no libro de fábrica da igrexa.

«...unha torre moi fermosa

que si se acaba será unha marabilla

máis vistosa que a Xiralda de Sevilla.»

1.Retablo maior.
2.Altar do Perpetuo Socorro.
3.Retablo da Virxe do Rosario.
4.Altar de San Xosé.
5.Altar do Neno.
6.Altar de San Antonio de Padua.
7.Altar da Virxe da O.
8.Altar do Corazón de María.
9.Altar da Virxe do Carme.
10.Retablo da Dolorosa.
11.Retablo da Purísima.
12.Altar de Santa María Magdalena (desmontado).

----

A.Sancristía nova.
B.Fachada do mediodía.
C.Baptisterio.
D.Coro.
E.Torre.
F.Fachada principal, atrio e cruceiro.
G.Sancristía vella.

A relación de Machuca co templo non rematou, se non que continuou en 1731 coa sinatura do contrato de ampliación. Machuca presentou un proxecto de ensanche que non gustou, xa que supuña o derrubo das paredes laterais da capela maior. Decidiuse prescindir dos servizos de Machuca e, xa en 1742, contactouse co arquitecto medinense José Castander, quen trazou os planos para «o alongamento do coro e capela para a pía bautismal... cas bóvedas correspondentes a dita obra a que se ha de executar sobre os alicerces de pedra que... se atopan feitos e fabricados». Grazas a esta última intervención, conseguiuse unir a torre ó resto do edificio, e as últimas obras tiveron lugar en 1754, coa construción da nova sancristía por frei Antonio de Manzanares no lado da Epístola, e por último en 1767, coa inauguración da portada principal realizada integramente en pedra por Andrés Añero.

A comezos do século XX realizouse o adro de formigón a raíz da construción da estrada Medina del Campo-Mojados, que obrigou a desprazar o cruceiro ás proximidades da portada. Para iso, realizouse un atrio de morteiro recuberto de formigón que se mantivo sen apenas modificacións ata a actualidade.

En 1979 iniciáronse os trámites necesarios para a declaración da igrexa como Ben de Interese Cultural (BIC), proceso que se prolongou ata 1998, cando a Universidade de Valladolid en colaboración coa Real Academia de Belas Artes de San Fernando fallaron de maneira favorable para a declaración do templo como BIC en categoría de monumento. Finalmente, o 16 de xullo do mesmo ano o Decreto 144/1998 outorgaba ó templo e a súa contorna inmediata a categoría mencionada.

Descrición artística

O templo pódese inscribir dentro do estilo renacentista do século XVI con reformas no XVII, aínda que incorpora solucións arquitectónicas propias do gótico, e a súa torre e portada, do século XVIII, son barrocas.

O material predominante da construción é o ladrillo, que aparece en tódolos muros e bóvedas, cunha disposición e modo de emprego similares ós do estilo mudéxar. A pedra está presente en arcos e soportes, e na portada barroca que se atopa na fachada norte.

No Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar de Pascual Madoz dise da igrexa:

Hai unha igrexa parroquial (Sta. María Magdalena), edificio sólido, de boa construción, de orde romano, no que chaman a atención o seu altar maior, de orde xónico, o coro (situado no baixo) con bo cadeirado e a espazosa sacristía; ten bos ornamentos e tan completo surtido de vasos sagrados que pode dicirse que no lle excede nin aínda iguala a ningún templo do país.

Fachada principal, o adro de formigón e o cruceiro.

Exterior

Fachada principal

A fachada principal atópase situada na parte norte do edificio, dando acceso o templo polo lado do Evanxeo. A súa porta foi realizada segundo as trazas de Andrés Añero con perpiaños de pedra de Campaspero, Santibáñez de Valcorba, Íscar e Castrojimeno, poboacións próximas á zona, e en estilo barroco. Consta dun corpo que sobresae do resto da fachada con dous laterais de dobres columnas de orde dórica con fuste estriado sobre grandes pedestais, a porta algo mais afundida é de arco de medio punto, mostrando un escudo no lintel coa lenda soli deo honor et gloria (sómente a Deus honor e gloria), sobre este primeiro corpo e enriba dun friso con métopas e tríglifos álzase outro mais estreito que o forma unha fornela avenerada que contén a imaxe de Santa María Magdalena, realizada en pedra polo escultor Froilán Basurto. Asemade, a un e outro lado da fornela álzanse unha pilastra contigua e nos extremos do corpo unha columna exenta xónica. As decoracións no resto da portada foron executadas por Isidro Plaza. Como coroamento central da portada atópase unha cruz. Rematouse en 1767, dándose por rematada a edificación da igrexa.

Fachada do mediodía.

Fachada do mediodía

Esta fachada lateral está construída cun zócolo de perpiaños rectangulares de pedra branca de Campaspero e o resto con ladrillo á vista, aprécianse no seu muro catro contrafortes e entre os dous centrais e aliñada coa entrada principal atópase a porta que da acceso dende a nave da Epístola. É unha porta sinxela con arco de medio punto construído con doelas da mesma pedra que o zócolo que discorre por toda a fachada do edificio. Péchase cunha reixa de ferro e normalmente é unha entrada que non está en uso.

Vista da torre dende o extremo oriental do templo.

Torre

Anteriormente á construción no século XVIII da torre actual do templo, existía outra, citada xa en 1571. Estaría situada, de maneira exenta, ós pés da nave da Epístola, e foi calzada con cantería e reforzada na súa cimentación cara a 1595 por Francisco da Maza. Concluíuse en 1602, de mano de Toribio da Cruz, e, realizada en ladrillo, rematouse cun chapitel.

A torre actual é unha torre de base cadrada e corpo de ladrillo. Francisco de las Heras ocupouse da súa construción na súa primeira etapa e primeiro corpo, de planta cadrada sobre zócolo de pedra. Propuxo cubrila cun chapitel de lousa, ó estilo da época. Posteriormente construíronse os dous corpos restantes, e en 1723 Matías Machuca efectuou o remate da mesma, en pedra e ladrillo. O resultado é unha torre de sesenta e dous metros de altura, á que se accede dende unha porta exterior no lado do Evanxeo. Contén no seu interior dous niveis e un campanario, ós que se chega por unha escaleira de caracol, e finalmente a balaustrada e a lanterna. Algo máis arriba da metade da torre atópase unha fiestra cun carracón que se fai soar dende o Xoves Santo ata o Domingo de Resurrección.

Esta é a descrición do remate realizada por García Chico tomando como referencia a de Machuca:

En primeiro termo hai un corredor de pedra, cos seus balaústres de formas bulbosas e sobre o pasamáns bolas terminadas en puntas. O corpo ochavado está tamén construído con ladrillo excelentemente disposto. Aí está esa dobre arquearía, co arco preciosamente despezado e co extradorso ben marcado por unha ringleira de ladrillo. Encima ven outro corredor das mesmas características, pero aquí de forma octogonal. Remátase en cúpula de perfil ondulado, dividida en cascos, con cuberta de ladrillos en forma de escama, “que han de ir fiando a dente de can”. Forma este faiado unha trama moi ben disposta, alternando ladrillos rematados en punta semicircular con outros de punta angulosa. A expresión "a dente de can" significa que cada fiada se pon sobre as xuntas da inmediata. Logo ven a lanterna, perforada con oito fiestras, decorados os seus frontes con volutas. Coróase ca súa "laranxiña" de ladrillo escamado, rematando en agulla, bola de ferro perforada e viraventos.

Interior

A cabeceira é a parte mais antiga do templo; ten planta rectangular e a parte do presbiterio está cuberta cunha bóveda de crucería estrelada, apoiada sobre trompas sustentadas en columnas, e cuxos nervios combados forman unha cruz cos lados en forma conopial, rodeando un círculo central. As claves en que culminan os nervios na bóveda están ricamente decoradas con motivos vexetais e volutas, cunha disposición coñecida como “a candelieri”, que aportan un ornamento renacentista ó conxunto. O estilo gótico tardío en que está realizada a cabeceira é considerado por algúns autores como un dos mellores exemplos do gótico na provincia de Valladolid. Tal abovedamento correspóndese á segunda etapa da construción de dita capela maior, onde traballou primeiro Diego de Segovia, e posteriormente Juan de Escalante, cuxo traballo no cubrimento é similar ó realizado na igrexa de Santovenia de Pisuerga.

A partir dun arco de triunfo apuntado ábrense as naves do templo, con planta de salón, separadas por columnas toscanas. Nas naves laterais atópanse os vans, de medio punto, dous no lado da Epístola e un no do Evanxeo, xa que a cabeceira carece deles. Os arcos formeiros de medio punto que delimitan a nave central eran mais baixos que o citado arco de triunfo apuntado, polo que un visitador episcopal ordenou que se aumentase a súa altura a través de ladrillos, ata igualala co alto da capela maior.

O cubrimento dos dous primeiros tramos das naves realizouse primeiro cun artesoado lixeiro, ata que en 1650 Nicolás Bueno xa estudaba os reforzos oportunos nas columnas para soportar o novo abovedamento, encargado a Francisco Cillero, que o montaba en 1658. Tratábase dunha bóveda de canón con lunetos na nave central, e de aresta nas laterais, cuxas xeseiras se compromete Cillero a realizalas cos debuxos que el mesmo fixera nas bóvedas da igrexa das Agustinas Recoletas de Medina del Campo.

A ambos lados da capela maior sitúanse, primeiro a sancristía primitiva, cuberta nunha parte con bóveda de canón con lunetos e na outra situada máis adiante con bóveda de aresta, todo iso recuberto por xeseiras barrocas, e a sancristía nova, que comezou a utilizarse cara a 1754; ten planta rectangular, e está cuberta por artesoado.

Retablo maior e bóveda do presbiterio.

Presbiterio

• Retablo maior: realizado en madeira policromada e dourada, data do último terzo do século XVI, incorporando esculturas en relevo e exentas deste período barroco. A doante do mesmo foi Ana Sanz, quen ó non contar con herdeiros legou parte da súa fortuna á parroquia para tallar un retablo. Consta de banco e tres corpos con cinco rúas que están delimitadas por columnas de diferentes ordes. O banco, separado por ménsulas ornamentadas que parecen soster as columnas do seguinte piso, presenta catro relevos historiados atribuídos a Adrián Álvarez ou ó seu taller, de esquerda a dereita pódense ver as escenas da Anunciación, a Adoración dos Pastores, a parte central do banco a ocupa o sagrario e seguen os relevos da Epifanía e a Presentación. O primeiro piso, de máis altura que os restantes, está separado con columnas de orde xónica de fuste estriado e capitel con volutas en espiral; conten imaxes de vulto redondo e na súa parte central, atópase a titular da igrexa, Santa María Magdalena co seu atributo, o tarro de perfume co que unxiu a Xesús; as súas beiras os catro Doutores da Igrexa, sobre eles un friso que separa o seguinte piso, onde se ven os relevos da Fe e a Caridade nos extremos e os catro evanxelistas nos outros tres relevos, ocupando San Xoán e San Lucas a mesma escena no central; sobre este friso o segundo corpo o ocupa San Pedro e San Pablo nos dous extremos e os relevos do Abrazo na Porta Dourada e a Vinda do Espírito Santo. Todas estas esculturas están atribuídas a Pedro de la Cuadra. O terceiro e último piso, orixinario dun retablo anterior e máis antigo, presenta no centro a escena do Calvario, que sobresae en altura do resto do retablo por medio de columnas, sobre as que se emprazan estípites con forma humana; está composto o Calvario pola imaxe do Cristo crucificado, a Virxe María e San Xoán Evanxelista e as súas beiras os relevos de A Piedade e A Flaxelación e nos extremos dúas imaxes máis. No frontón está o coroamento, cun relevo que mostra ó Pai Eterno.
• Altar do Perpetuo Socorro: de estilo neogótico, foi doado por Teófila Alonso en memoria da súa filla Narcisa, falecida.

• 
  Altar do Perpetuo Socorro.

Lado do Evanxeo

No lado do evanxeo atópanse os seguintes dous altares (da Virxe do Carme e do Corazón de María) e dous retablos:

• Retablo da Purísima: de estilo barroco, foi realizado no primeiro cuarto do século XVIII. Foi doado por Andrés Inaraja, polo que no ático do mesmo aparece San Andrés. Alberga así mesmo pinturas do primeiro cuarto do XVII, nas que aparecen San Pablo, San Antonio, un bispo santo, a Anunciación e a Adoración dos pastores. A figura central do retablo é unha Purísima de escaiola, aínda que a imaxe primitiva era de madeira policromada e se atopa na actualidade no Museo Diocesano e Catedralicio de Valladolid.
• Retablo da Dolorosa: dividido en tres partes, a figura central é o Santo Cristo, ó que flanquean San Xoán (dereita) e a Dolorosa (esquerda). Esta última imaxe foi doada por Juan Medina e data do século XVIII. O Santo Cristo e San Xoán, rococós, foron realizados por Pedro de la Cuadra tras a doazón da Dolorosa.

• 
  Retablo da Purísima.
• 
  María do retablo da Dolorosa.
• 
  Cristo do retablo da Dolorosa.
• 
  San Xoán do retablo da Dolorosa.
• 
  Altar da Virxe do Carme.
• 
  Altar do Corazón de María.

Lado da Epístola

No lado da epístola atópanse os seguintes cinco retablos:

• Retablo da Virxe do Rosario: Trátase dun retablo barroco do segundo cuarto do século XVII. A figura central do mesmo é unha Virxe do Rosario co neno no colo e na parte superior do mesmo atópase un San Xoán Bautista en madeira policromada que sinala o cordeiro de Deus. O resto do retablo está decorado cun total de seis pinturas sobre lenzo da mesma época que representan: martirio dunha Santa Dominica e dúas santas, San Francisco ante Cristo, Martirio de San Esteban, Santo Domingo en Soriano, martirio de San Paio. Este retablo, e principalmente a figura da Virxe do Rosario, está intimamente relacionado cunha confraría xurdida no século XVI na localidade e cos dominicos, que historicamente tiveron unha forte implantación na comarca.
• Altar de San Xosé: doado por Sotera Arévalo. Na súa parte superior porta a inscrición: «D.ª Sotera Arévalo cumpliendo los deseos de su difunto esposo D. Gregorio Velasco, levantó este altar a su S. N. José por librar una enfermedad a su hijo Pancracio. Año 1878.»
• Altar do Neno: presidido por un Neno Xesús de madeira que se asenta sobre o que puidera ser o sagrario primitivo da igrexa. O altar decórase con sete cadros de comezos do século XVII, nos que aparecen San Cristovo, San Xoán Bautista, San Xoaquín e a Virxe Nena, Santa Apolonia (moa), Santa Bárbara (torre), Santa Ádega (peitos) e Santa Lucía (ollos).
• Altar de Santo Antonio de Padua: trátase dun altar enlucido en xeso que imita a mármore e que alberga unha imaxe de San Antonio de Padua realizada en madeira no século XVIII.
• Altar da Virxe do O ou de Brazuelas: trátase dunha virxe de vestir do século XVIII que preside un retablo de xeso enlucido imitando a mármore.

• 
  Retablo da Virxe do Rosario.
• 
  Altar de San Xosé.
• 
  Altar do Neno.
• 
  Altar de Santo Antonio de Padua.
• 
  Altar da Virxe do O.

A imaxe de Santa María Magdalena que alberga a sancristía nova.

Baptisterio

Existe un baptisterio no lado da Epístola, pechado cunha porta de forxa e presidido por un Cristo crucificado realizado en madeira policromada a comezos do século XVII. Existen ademais pequenas esculturas, como un San Xoán Bautista Neno e un Santiago Matamoros a cabalo. No centro da sala, unha pía bautismal de pedra.

Sancristías

A igrexa conta con dúas sancristías, unha a cada lado, aínda que actualmente só unha delas permanece en uso:

• Sancristía do Lado da Epístola (nova): é a sancristía de máis recente construción e a que está en uso actualmente. Alberga unha valiosa caixoneira e unha talla de Santa María Madalena, realizada en madeira policromada pola escola de Pedro de Ávila.
• Sancristía do Lado do Evanxeo (vella): primitiva sancristía do templo dividida en dúas partes que co tempo pasaron a ser unha capela e un oratorio. Aínda que actualmente cumpren a función de trasteiro da parroquia, aínda gardan un cristo crucificado en madeira policromada realizado por Francisco de la Maza, unha pintura sobre lenzo da Virxe co Neno e o altar de Santa María Madalena que está na sancristía nova. O altar é rococó e foi realizado en 1776 por Manuel Fernández de Navia.

O órgano barroco do coro.

Coro

O coro sitúase na nave central, enfronte do altar maior, ó mesmo nivel e separado por unha reixa de ferro forxado. Consérvanse doce cantorais realizados en pergameo, datando algúns do século XVII. O cadeirado está realizado en madeira de nogueira e consta dun total de nove asentos. Nas misericordias aprécianse as tallas de caras de personaxes, aínda que só se conservan en tres dos nove asentos. O cadeirado porta a inscrición «Soli Deo honor et gloria. Ano de 1780». O facistol xiratorio, realizado en madeira, está decorado con figuras de anxos. No lateral do lado da Epístola sitúase o órgano barroco con caixa neoclásica de finais do século XVIII, en moi bo estado de conservación e restaurado en 2004.

Véxase tamén

Bibliografía

• Urrea, Jesús. El templo, la torre y el retablo de Matapozuelos (Valladolid). apéndice de Catálogo Monumental de la provincia de Valladolid, de J.J. Martín González. Valladolid. 
• Arévalo Arévalo, José Mª (1987). Matapozuelos, historia y arte. Valladolid: Editorial Sever-Cuesta. ISBN 84-398-9306-X. 
• Madoz, Pascual (1845-1850). Diccionario Geográfico-Estadístico-Histórico de España 16. Valladolid -1984-: Editorial Ámbito. ISBN 84-86047-34-X. 
• Heras, Felipe (1975). Arquitectura religiosa del siglo XVI en la primitiva diócesis de Valladolid. Diputación Provincial de Valladolid. ISBN 84-500-1233-3. 
• Martín González, Juan José. Arquitectura barroca vallisoletana. Dep. Legal: VA 649-1967. 
• Camina Cea, Juan Luis (1986-1989). Inventario de los bienes muebles e inmuebles de la parroquia de Santa María Magdalena. realizado polo párroco local. Matapozuelos. 
• Martín González, Juan José; Alonso-Pimentel y Pérez de los Cobos, María del Carmen; Ara Gil, Clementina Julia; Heras García, Felipe (1970). Inventario artístico de Valladolid y su provincia. Valladolid. ISBN 84-00-03084-2.